Szachy – rodzina strategicznych gier planszowych rozgrywanych przez dwóch graczy na 64-polowej szachownicy, za pomocą zestawu bierek (pionów i figur). Popularnie, choć nieprecyzyjnie, szachami nazywa się również wspomniane bierki. Międzynarodowy Komitet Olimpijski uznaje szachy za dyscyplinę sportu.
Przeciwnicy dysponują zestawami bierek w odmiennych kolorach. W skład każdego z nich wchodzi szesnaście bierek: król, hetman (również nazywany damą lub królową), dwa gońce (z niemieckiego nazywane czasami lauframi), dwa skoczki (zwane też popularnie końmi), dwie wieże oraz osiem pionów.
Wartość figur szachowych może być absolutna lub względna. Przy założeniu, że wartość absolutna piona wynosi 1, wartości statyczne figur przedstawiają się następująco:
- Hetman - 9 Punktów
- Wieża - 5 Punktów
- Goniec i Skoczek - 4 Punkty
Grę zawsze rozpoczynają białe, co daje im pewną inicjatywę w początkowej fazie partii. Gracze na zmianę wykonują posunięcia swoimi bierkami zgodnie z zasadami ruchu dla danej bierki i jeśli wejdzie ona na pole zajmowane przez przeciwnika, zbija jego bierkę.
Szach jest groźbą zbicia króla, która musi być zażegnana przez przeciwnika w następnym posunięciu (króla nie można zbić). Mat, czyli postawienie króla przeciwnika w szachu, przed którym nie ma obrony, kończy partię i oznacza zwycięstwo gracza, którego bierka matuje króla przeciwnika. Remis występuje w przypadku, gdy:
- gracze uzgodnili taki wynik partii;
- na planszy wystąpił pat (jedna ze stron nie może wykonaćprawidłowych posunięć, a jej król nie jest szachowany);
- żadna ze stron nie posiada środków niezbędnych do wygranej (choćby teoretycznej);
- powstała tzw. martwa pozycja, czyli żaden z graczy nie jest w stanie dać mata nawet przy najlepszej grze.
Partia może zakończyć się remisem (na wniosek jednej ze stron), gdy:
- identyczna pozycja na planszy pojawiła się trzykrotnie;
- jedna ze stron daje wiecznego szacha;
- wykonano pięćdziesiąt posunięć bez ruchu pionem i bicia dowolną bierką.